مهدی عبادی

در تمامی نظام های مردم سالار ودمکراتیک، مردم حاکم بر خود فرض می شوند، لذا منشاء اولیه و بالاترین اراده در مشروعیت بخشی به حکومت می باشند و با انتقال قدرت و اراده مردم به حاکمان، نظام سیاسی شکل می گیرد، به طوری که تداوم این نظام بستگی به خواست و اراده شهروندان دارد. یکی از مهم ترین و اصلی ترین بخش های نظام و چارچوب قانونی انتخابات، نظام انتخاباتی است؛ به خاطر اینکه انسجام بخش ها و عناصر مختلف فرآیند انتخابات و روابط آراء شهروندان و کرسی های نمایندگی می باشد. همچنین نظام انتخاباتی به طور مستقیم و غیر مستقیم بر سایر بخش های نظام سیاسی، تاثیرگذار است.
انتخابـات از معـدود پدیـده هـای عرصـۀ سیاسـت اسـت کـه ابعـاد و سـطوح متنـوع رفتـاری، اجتماعی، فرهنگی، سیاستگذاری، حقوقی و اجرایی دارد.

انتخابات آزاد یا انتخابات نمایشی:

انتخابات آزاد، انتخاباتی است که در آن بر اساس شرایط و فرهنگ سیاسی حاکم بر یک کشور، شرایط یک انتخابات آزاد رعایت شود. در مقابل، انتخابات نمایشی عبارت است از انتخاباتی که صرفاً ظاهری از انتخابات را داشته و رای و نظر واقعی مردم در آن لحاظ نمی شود.

۱۴ مرداد ۱۲۸۵، پس از انقلاب مشروطه در شاهنشاهی ایران در زمان مظفرالدین‌شاه قاجار، حکومت مشروطه در ایران تشکیل شد و نخستین انتخابات‌ها کمی بعد در ایران آغاز شد. روند شکل گیری دموکراسی حکومت‌های قاجار وپهلوی به جز اعطای حق رای به زنان که آنهم جنبه نمایشی داشت، هیچ یک از اصول بنیادین انتخابات آزاد و بر پایه رای واقعی مردم محقق نگردید.

با پیروزی انقلاب اسلامی که یکی از وجوه مترقی اعمال نظر مردم بود و تشکیل حکومت جمهوری اسلامی، ساختار حقوقی به ترتیبی تنظیم شد که همه مقام‌های حکومتی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم با رأی مردم انتخاب شوند.

در نظام جمهوری اسلامی، تمامی اصول مردم سالاری و نیز شرایط واقعی بودن انتخابات، لحاظ شده و وجود برخی محدودیت ها نیز همچون محدودیت هایی که در هر کشور مدعی مردم سالاری مطرح می باشد مانعی در واقعی بودن انتخابات تلقی نمی شود وگرنه در هیچ کشوری انتخابات واقعی وجود خارجی ندارد و انتخابات حتی در کشورهای غربی هم باید یک نمایش دروغین بزرگ تلقی شود.

مهم ترین دلایل واقعی بودن انتخابات در ایران عبارتند از:

۱. حق مردم در رای دادن که هم رهبران نظام بر آن تاکید کرده اند و هم قانون اساسی آن را به رسمیت شناخته است.

۲. حق مردم در انتخاب شدن به طوری که هر شهروندی که دارای صلاحیت های اولیه می باشد حق دارد به عنوان کاندیدا مشارکت کرده و مردم به او رای دهند. در همین راستا، در کشور ما همچون همه کشورهای مردم سالار نهادی تحت عنوان شورای نگهبان برای نظارت بر وجود این صلاحیت ها وجود دارد چنانکه مثلا در فرانسه شورای قانون اساسی وظیفه نظارت بر وجود شرایط اولیه کاندیداهای ریاست جمهوری مثل داشتن ملیت فرانسوی، عدم محرومیت از حقوق مدنی در ارتباط با واجد شرایط بودن، داشتن سن ۱۸ سال تمام و … را بر عهده دارد.

۳. برگزاری انتخابات سالم از طریق ابزارهای کنترلی و نظارتی سالم که بر این اساس در کشور ما مهم ترین ابزارهای نظارتی عبارتند از: شورای نگهبان و هیات های نظارت بر انتخابات، هیات های اجرایی متشکل از معتمدان محلی و اقشار فرهنگی، ناظران کاندیداها، برخی بخش ها همچون دادستان کل کشور و نیز دادستان های حوزه های انتخابی و … که در مجموع به برگزاری انتخاباتی سالم کمک می کنند، ضمنا بررسی حضور مردم در انتخابات های مختلف نظام که گاه تا ۸۵ درصد هم ثبت شده است حاکی از این است که مردم به انتخاباتی که با چنین نظارتی برگزار شده و درنتیجه امکان تخلف به حداقل می رسد اعتماد بیشتری داشته و حضور فعالانه ای پیدا می کنند که نشانگر نمایشی نبودن آن است.

۴. حضور سلایق سیاسی مختلفی که نظام اسلامی، قانون اساسی و هنجارهای آن را قبول دارند که در کشور ما در حال حاضر همین رویه جاری است، البته کسانی که نظام اسلامی و یا قانون را قبول ندارند و طبیعتا نمی توانند کاندیدای مقامی شوند که مسئولیت اجرای قوانین را بر عهده بگیرد و یا تجزیه طلبان و مرتبطان با بیگانه که تمامیت ارضی، امنیت ملی و استقلال کشور را به خطر می اندازند و یا غارتگران بیت المال که صلاحیت حفاظت از بیت المال مردم را ندارند و … از این دسته خارجند و در هیچ کشور دموکراتی عدم حضور آنان در انتخابات، به معنای نمایشی بودن انتخابات نمی باشد.

۵. گردش و تغییر نخبگان و سلایق سیاسی مختلف که بر این اساس تجربه تاریخی نشان داده است کشور همواره در دستان جناح های سیاسی مختلف دست به دست گشته است، به گونه ای که در برخی انتخابات ها افرادی پیروز میدان بوده اند که وابسته به هیچ یک از جناح های مشهور نبوده اند و یا افرادی به این سمت برگزیده شده اند که حتی با رهبری، دارای اختلاف سلیقه هایی بوده اند.