امور دنیوی و مادی که در اختیار انسان قرار گرفته است، اصالت ندارند و صرفا برای انسان جنبه ابزاری دارند. برخلاف آن چه ماده گرایان و منکرین خدا تصور می کنند ما برای این خلق نشده ایم که فقط از لذت های دنیا استفاه کنیم. زیور دنیا فکر انسان را مشغول می کند و باعث می شود آن وقتی را که باید صرف عبادت و رشد معنوی کند، صرف نقشه کشیدن برای درآمد بیشتر کند. این آلودگی و نکبتی روحی است که بزرگ ترین سد راه تکامل انسان می شود. مثل پرنده ای می ماند که به پایش سنگی ببندند. هرچه این سنگ بزرگ تر باشد بیشتر مانع از پرواز می شود. پرنده هنر پرواز و ابزارهای آن را دارد؛ اما سنگ مانع می شود. انسان عقل و شعور و معرفت دارد و تعلیمات انبیاء را دیده است و می داند سعادت ابدی در بهشت است و این دنیا بازیچه ای بیش نیست.

دین اسلام، دین اجتماعی است. به این معنا که آموزه های عبادی آن بیشتر در قالب رفتارهای اجتماعی و روابط میان انسانی تجلی و تحقق مییابد تا در قالب عبادت های محض. بر همین اساس، برخی گمان کرده اند که دین اسلام اصولا دین دنیاست تا دین آخرت براساس آموزه های قرآنی، دنیا مزرعه آخرت است و انسان هر آن چه در دنیا کرده در آخرت درو می کند. انفاق به عنوان مهمترین عمل عبادی و اجتماعی در کنار نماز به عنوان مهمترین و اصلی ترین عمل عبادی محض، نقش مهمی را در سازه ماهیتی شخص و جهانی دارد که در آخرت از آن بهره می برد،

برخی افراد که درصدد تکامل روحی برآمده اند توجهشان را فقط معطوف به یک دسته از ارزش های اسلامی و الهی کرده اند و از سایر ابعاد وجود انسان و سایر احکام و ارزش های اسلامی غافل شده اند. در بسیاری از طوایف متصوفه راه تکامل را فقط توجه به خدا، ذکر، مراقبه و عباداتی از این قبیل می دانند و به مسائلی از قبیل جهاد، امر به معروف و نهی از منکر رسیدگی به فقرا و… چندان بهایی نمی دهند. انسان موجودی چند بعدی است که در همه ابعاد باید به طرف خدا حرکت کند، نه فقط از راه دل، البته همه آن ارزش ها به نحوی با دل انسان سر و کار دارد؛ ولی در شاخه های گوناگون منشعب می شود

به دلیل آثاری که برای انفاق وجود دارد می بایست این کار انجام شود. انسان در دنیا خود را برای ابدیت می سازد و جهان آخرت چیزی جز سازه او در دنیا نیست که با نیات و اعمال انجام می شود. اگر انسان نیت خود را برای خدا خالص گرداند و به قصد خدایی و متاله شدن اعمال صالح و نیکی چون نماز و انفاق را به جا آورد، خود را در مسیر کمال قرار داده و آخرتی خوب و نیک برای خود رقم می زند.

بدیهی است در نظام اسلامی، انفاق فی سبیل‌الله و برای ابتغاء مرضات الله انجام می‌شود تا تمام ابعاد خودپرستی را از میان بردارد و بزرگ‌ترین ضربات را بر خودپرستی انسان فرود آورد. آن خودپرستی که هیچ بنای باستانی به گرد قدمتش نمی‌رسد و آن کهن‌ترین عمارتی که از دیرینه‌ترین زمان، یعنی آغاز تولد انسان بنا شده است دلیل اینکه خودپرستی در انسان بنا شده است، این است که طعم توحید را نمی‌توان چشید، جز با خراب نمودن بنای شرک و مگر تعریفی جز این، برای شرک هست که الهه هواه را در کنار الله دیدن و دم فرو بستن و خدایان را در یمین و یسار خدا دیدن و خاموش بودن و مگر تعریفی جز این تعریف برای توحید هست که «نقاب» خدایان را دریدن و به دیدار جمال الهی نشستن و رب‌النوع‌‌های شرک را زدودن و خدا را به تعبیر قرآن «وحده» یافتن؟ پس اگر انفاق چنین است هر عمل دیگر در نظام توحیدی باید فی‌سبیل‌الله باشد.

قرآن به عنوان معجزه جاوید و کتاب هدایتگر بشر به آثار و برکات انفاق پرداخته که میتوان به امنیت اجتماعی (بقره۱۹۵ انفال۶۰)، رفع مشکلات اقتصادی (نور۲۲)، آرامش درونی (بقره۲۶۲)، آسانی کار و تسهیل امور دنیوی و اخروی (لیل۵ و ۷)، آمرزش و مغفرت (بقره۲۶۷ و ۲۶۸)، دست یابی به مقام صالحان (منافقون۱۰)، مقام نیکوکاران (آل عمران۱۳۴)، امداد الهی (بقره۲۷۰) سودمندی (بقره۲۷۲)، برکت (همان)، تزکیه روح و روان (لیل۱۸ تا ۲۰)، تقرب به خدا (توبه۹۹)، تقوا (لیل۱۷ و ۱۸)، توشه آخرت (بقره۲۵۴)، رستگاری (بقره۳ و ۵) و مانند آن اشاره کرد.

خداوند می فرماید که هر زمانی که از دست شما برآمد انفاق کنید و همواره در این کار شتاب ورزید و سرعت بگیرید و بکوشید در انجام اعمال خیر و نیک و صالحی چون انفاق پیش دستی کنید و بر دیگران سبقت بگیرید و جزو سابقون گردید (بقره۱۴۸ و مائده۴۸ آل عمران ۱۳۳) البته انفاق در برخی زمانها سفارش بیشتری شده همچون ماه رمضان، عید غدیر برخی ایام الله. خداوند در آیه ۲۷۴ بقره، انفاق شبانه را مورد توجه قرار داده است

شیوع ویروس کرونا و پیامدهای اجتماعی و مرتبط با سلامت آن باید به عنوان یکی از مهمترین وقایع اجتماعی بشر در قرن ۲۱ در نظر گرفته شود.یکی از مهم ترین عواقب شیوع ویروس کرونا، ایجاد اضطراب اجتماعی در سرتاسر جهان است. این امر نگرانی ها جدی برای شهروندان در همه کشورها حتی در جوامع بدون شیوع، ایجاد کرده¬اند. احساس ناامیدی به ویژه در میان نسل جوان نشان می¬دهد که جگونه جوامع ما در مواجهه با خطرات آسیب¬پذیر هستند.
مخاطرات اجتماعی یخشی از زندگی روزمره هستند. جامعه¬شناس آلمانی اولریچ بک آن¬ را به عنوان روشی منظم برای مقابله با خطرات و نا امنی¬های ناشی از مدرنی¬سازی تعریف می¬کند. او این مسئله را به یک تغییر گسترده که آن¬را “مدرن¬سازی رفلکسی” می نامید ، نسبت می دهد، جایی که عوارض ناخواسته و غیرقابل پیش¬بینی معکوس زندگی مدرن بر مدرنیته بوده و اساس تعریف آن را زیر سوال می برد. شیوع کروناویروس نشان می¬دهد که مخاطرات اجتماعی منجر به آسیب اجتماعی می¬شود. اگرچه زنان باردار، خانواده های دارای فرزند، افراد مسن¬تر، افراد دارای معلولیت و افراد کم درآمد از آسیب های نامتناسبی در اپیدمی و بلایای طبیعی رنج می برند. در مورد اپیدمی کرونا همه گروه¬ها جوامع احساس خطر می¬کنند، لذا در مخاطرات اجتماعی نیاز است تا سرمایه گذاری¬های بزرگی در جهت مطالعه بر روی دانش و ارتباطات مربوز به مخاطرات، عمدتا با هدف مدیریت تضاد عقاید در رابطه با بزرگنمایی خطرات و اضطراب و بدگمانی جامعه در مورد بهداشت عمومی و امنیت شخصی، صورت گیرد.

هر زمان که بحران‌های اجتماعی مانند جنگ، سیل، زلزله و یا به طور خلاصه مشکلی فراگیر در جامعه ایجاد شود، انسجام اجتماعی نیز افزایش می‌یابد، به طوری که تجربه نیز نشان داده که وحدت و انسجام مردم در جوامع جنگی بیشتر از جوامع بدون جنگ است.

در این شرایط که بیماری کرونا باعث درد مشترک بین انسان‌ها شده و همه نظاره گر یکدیگر هستند، خود به خود احساس همدلی شکل می‌گیرد، اما این که تا چه اندازه زیرساخت‌های لازم برای تحقق کمک مومنانه و رزمایش همدلی فراهم است، جای مناقشه دارد.

تا قبل از شیوع بیماری کرونا، مشکل اصلی و همه گیر جامعه ما بیکاری، تورم و گرانی کالا بود و نباید الان خیلی انتظار داشت که جامعه متوسط ما بتواند رفتارهای ۱۰۰ درصد همدلانه از خودش نشان دهد، چون زیرساخت چنین رفتارهایی نه از پیش تعیین شده و نه مورد توجه قرار گرفته است.

میزان اعتماد عمومی در جامعه با سرمایه اجتماعی برابر است و هر اندازه که اعتماد عمومی در جامعه افزایش یابد، میزان سرمایه‌های اجتماعی آن جامعه نیز بالاخواهد بود؛ در همین رابطه پژوهشی در سال‌های اخیر نشان داد که وضعیت اعتماد عمومی ایران در درجه پایینی قرار گرفته و نیازمند تقویت است.

به باور برخی جامعه شناسان، پدیده انقلاب اسلامی نیز خود یک حرکت اجتماعی و کمک به کسانی بود که همه در یک طبقه بودند، حتی پس از آن در دوران هشت سال دفاع مقدس، شاهد سرریز شدن کمک‌های مردمی به جبهه‌ها بودیم؛ رفته رفته در دهه ۶۰ و ۷۰ و در بحران‌های متعدد سیل و زلزله کمک‌های مردمی و خیرخواهانه زمانی که حتی پویش‌های مجازی وجود نداشت، بسیار پررنگ خودنمایی می‌کرد.اما در این سال‌های اخیر نبود سیستمی واحد برای ارتباط گیری با مردم و استفاده نکردن از ظرفیت‌های خودجوش اجتماعی سبب شد تا مردم بین خود و دولت به معنای عام فاصله و تبعیض را احساس کنند؛ حتی شنیدن اخباری مثل فساد اقتصادی برخی مسؤولان، ابهاماتی مبنی بر اینکه آیا کمک‌ها به دست نیازمندان می‌رسد یا خیر، هرگز مورد بررسی و آسیب شناسی جامعه شناختی قرار نگرفت.البته مردم نباید این موضوع طبیعی را با گزاره‌های سیاسی و مسائل فرابخشی مرتبط بدانند. بیماری کرونا یک موضوع زیستی و انسانی است که به روش‌های اخلاقی قابل مدیریت است‌. به این معنا که ما می‌توانیم با کمک به اطرافیان خود چه از نظر کاهش تعداد رفت و آمدهای خانوادگی و اجتماعی و چه از طریق دلجویی از اطرافیان، تقسیم امکانات و کمک به نیازمندان بر آسیب‌های ناشی از این بیماری غلبه کنیم.

به هر حال در این شرایط ویژه و پس از دعوت مقام معظم رهبری به تشکیل قرارگاه های مواسات وهمدلی و انجام کمک مومنانه ،شور و اشتیاق وصف ناپذیری را دربین مردم نوع دوست و مومن کشورمان ایجاد کرد تا در کنار سمن ها ونهادهای انقلابی وجه بارز انفاق را به نمایش بگذارند.هر روز اخبار متنوعی از سراسر کشور به گوش می رسد که در قالب رزمایشی بزرگ بخش زیادی از اقشار آسیب پذیر زیر چتر حمایتی قرار گرفته اند.

از همین رو چند نکته قابل توجه است.
1-ایجاد سامانه آمارگیری قوی با راستی آزمایی از کلیه اقشار آسیب پذیر
2-طبقه بندی اقشار نیازمند وآسیب دیده در قالب چتر های مختلف حمایتی (ایجادشغل،حمایت درمانی و…)
3-ایجاد سازو کار قوی برای انسجام تشکل های مردم نهاد و مساجد و هیئت های مذهبی
4- ایجاد ارتباط بین تشکل های مردم نهاد و سازمان های دولتی و انقلابی ذینفع
5- حمایت از تولید ملی با توجه به همه مولفه های موثر
6- ارائه گزارش واقعی به مردم و ملموس نمودن مشارکت ایشان
7-تقویت روحیه فرهنگ انفاق و همدلی توسط نهادهای فرهنگی

در پایان گفتنی است، امروز اگرچه بابت بیماری کرونا به کمک مومنانه و رزمایش همدلی مردم نیاز داریم، اما این اقدامات تا زمانی ارزش دارد که همیشه و مستمر برای رفاه حال نیازمندان ادامه یابد.

سمیه بوربور

مدیر مسئول و صاحب امتیاز پایگاه خبری پیشتازان البرز